Balaban Paşa Mescidi

Balaban Paşa Mescidi, Talat Paşa Mahallesi hudutları içinde Köprübaşı Caddesi üzerinde yer alan Ahmet Yekta sokak birleşimindeki arsa üzerindedir. 

Günümüze ulaşmayan mescit, 1400’li yıllarda yapıldığı düşünülmekte olup çatısı ahşap ve tek minarelidir. Vakıf kayıtlarında 1413 yılında mescidin varolduğu, halkın hizmetinde olduğu  görülmektedir.[1]  

Dr. Rifat Osman 1921 yılında kaleme aldığı eserinde; “Eski köprübaşına yakın büyük kabristanın (Tatarhaniler Mezarlığı) köşesindeki çeşme karşısına isabet eden sokak içerisindedir ki, söz konusu yere Balaban Paşa Mahallesi denilmektedir. Caminin güney batısına isabet eden imareti elli seneye aşkın bir zamandan beri yıkılmış olup, bugün arsadır. 

Caminin çatısı ahşap ve minarelidir. Camii harap ve içerisinde namaz kılınmamaktadır. Caminin kurucusu, haziresinde medfundur. Balaban Paşa, Enderun-ı Hümayundan yetişip Menteşe ve sonra Tokat Beylerbeyi olup M:1466 tarihinde vefat etmiştir.”[2] demektedir. (Üsteki fotoğrafta mescid'in ilk yapıldığı dönemdeki yerini göstermektedir.)

Dr. Ratip Kazancıgil de “Edirne Mahalleleri Tarihçesi” adlı kitabında Balaban Paşa Cami’nin haziresindeki taşların kaldırım inşaatında kullanıldığını ve Edirne Vakıflar Müdürlüğünün l ve 21 Ağustos 1926 tarihinde aldığı 227 ve 241 sayılı kararıyla Cami’nin yıkıntı olarak satışına karar verildiğini yazmaktadır. 

Cami’nin arsasının da 78 numaralı kararla 28 Eylül 1940 tarihinde satışa çıkartıldığı ve 88 numaralı kararla 16 Aralık 1940 da m² si 33 kuruştan Edirne Belediyesi ambar memuru ve merkez tahsildarı Osman Türkkan'a satıldığını belirtmektedir.[3]

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 08.06.2020 tarih ve 6747 sayılı kararıyla Edirne İli Merkez İlçesi Fındıkfakih Mahallesi, 519 ada26 parsel yolda ve Ahmet Yekta Sokak yer alan şahıs mülkiyetine kayıtlı arsa vasıflı günümüzde mevcut olmayan “Balaban Paşa Mescidi”nin tescili yapılarak 1. Grup yapı şerhi konulmuştur.

Yukarıda Dr.Rifat Osmanın belirttiği adres ve 1918 yılı Edirne merkez ilçe haritasındaki bilgiler ile Koruma kurulunun tescil ettiği alan örtüşmektedir.

Aslında tescil altına alınan bu alanda sadece mescit olmadığı aynı zamanda bu alanda Balaban Paşa Aşevi’nin (İmareti) olduğu, camiden önce harap hale gelip yıkıldığı, vefat eden Balaban Paşa ve eşinin de bu arsa da gömülü olduğu yine kaynaklarda belirtilmektedir. [4]

Tüm bu bilgi ve belgeler ortadayken Balaban Paşa Mescidinin Eski Elektrik Fabrikası bahçesine inşa edilmesine yönelik hazırlanan Rekonstürksiyon projesi Koruma Bölge Kurulu’nca 18.04.2022 tarih ve 8301 sayılı kararıyla onaylanmıştır.[5] Ekim 2022 ayında başlanılan mescid inşaatı yaklaşık 3 ay sürmüştür.

Edirne’nin mahalle kurucularından biri olan Balaban Paşa’nın Mescidinin ayağa kaldırılması ve kentimizin kültür yaşamına kazandırılması çok değerli ve kıymetlidir. Hatta aşevi ve haziresinin de ortaya çıkartılması gerekmektedir. 

14. yüzyılda inşa edilen yapının mescidinin Edirne Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulunun tescillediği ve bugün boş olan gerçek arsası üzerinde yapılmayıp kentin Endüstriyel Mimari mirasının nadir örneklerinden biri olan Eski Elektrik Fabrikası binasının bahçesine yapılması bu kente yapılmış en büyük gaflet ve yanlışlardan biridir. 

Aslında Balaban Paşa imaret ve Mescidi günümüzde boş olan arsasına yapılmalıydı. Hatta arsada gömülü olan Balaban Paşa ve eşinin de mezarıı da bahçesinde yerini alabilirdi.

Edirne’nin kültür miraslarının kentin yaşamına kazandırılması ne kadar önemli ise bu çalışmaların bilimsel araştırma sonucu elde edilen belgeler ışığında yürütülmesi de o kadar değerlidir.

Balaban Paşa Mescidi ile ilgili yazdığım diğer yazılar için tıklayınız.

Kapak Fotoğrafı: Enver Şengül

Ender Bilar- www.enderbilar.com