Büyük Sinegog

Büyük Sinegog, Edirne’nin Dilaver Bey Mahallesi, Maarif Caddesi üzerinde yer almaktadır. Büyük Sinagog, Edirne’de Ağustos H:1323-M:1905 Büyük Yangın’ında (Hârik-i Kebir), bir gecede tamamen yok olan 13 sinagogun yerine Mayor ve Polya Sinagoglarının bulunduğu mahallede yapılmıştır.

H:11 Zilkâde 1323-M: 6 Ocak 1906 fermanıyla inşaatına izin verilen Büyük Sinagog, Fransız Mimar France Depre tarafından Viyana Sinagogu örnek alınarak inşa edilmiştir. Kal Kadoş Ha Gadol (Kutsal Büyük Havra) adıyla H:1325-M:1907 yılında ibadete açılmıştır.

Günümüzdeki Kaleiçi semti ve Tahtakale civarında 1905 yılındaki büyük yangından önce her Musevi cemaatinin ayrı ayrı sinagoglarının 20. yüzyıl başlarındaki konumları ve sinagogları yaptıran cemaatler şöyle sıralanabilir:

İtalya’nın Puglia (Apulya) bölgesinin H. 943 – 944 / M. 1537’de Papalık kontrolüne girmesiyle burada yer alan Yahudiler kovulmuş ve Osmanlı topraklarına gelerek Edirne’ye yerleşmişlerdir. Bunlar Tahtakale’de Apulya Cemaati Sinagogu’nu inşa etmişlerdir.

İspanya’nın Katalonya bölgesinden sürgün edilen Yahudilerin kurduğu Toledo Cemaati Sinagogu Tahtakale Havra Sokağı’nda, Katalonya Cemaati Sinagogu da Tahtakale Hahambaşı Sokağı’nda yer almaktaydı. Sevilla bölgesinden göç eden Sevil Cemaatinin sinagogu da Tahtakale Uzun Haçador Sokağı’nda yer almaktaydı.

İtalya’nın Sicilya bölgesinden göç eden Sicilya Cemaati de Tahtakale Havra Sokağı’nda bir sinagog kurmuşlardı. İtalya’dan göç eden bir diğer cemaat olan İtalyan Cemaati Sinagogu da Tahtakale Sinomaçi Sokağı’nda bulunmaktaydı.

Osmanlı’dan önce Edirne’de yaşayan ve sonra Yunanistan ve İstanbul’dan göç eden Romanyot Yahudilerinin kurduğu sinagog da Tahtakale Havra Sokağı’nda yer almaktaydı.

Portekiz’den zorla göç ettirilen Küçük Portekiz Cemaati’nin sinagogu Tahtakale Hahambaşı Sokak’ta, Büyük Portekiz Cemaatinin sinagogu da Tahtakale Havra Sokağı’nda yer almaktaydı. (Edirne Turizm Rehberi, 2014, s.56)

Avrupa’nın en büyük, dünyanın en büyük üçüncü sinagogu olan Büyük Edirne Sinagogu, Bir dönem Trakya Üniversitesi bünyesine geçmiş, daha sonra tekrar Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne devredilmiştir.

Yıllar içinde kullanılamaz hale gelen sinagog,  2010 yılının son aylarında da Vakıflar Genel Müdürlüğünce restorasyon kapsamına alınmıştı.

Aslına uygun inşa edilen sinagogun iç ve dışına sıva uygulandı, binada 2 bin metrekare kalem işi uygulaması yapıldı. Ayrıca idari bina ve müştemilat binasının da çatı ve sıva işleri tamamlandı. Sinagogun eski haline getirilmesi için 4 yıl yürütülen çalışmalar çerçevesinde 5 milyon 750 bin lira harcandı (Anadolu Ajansı, 24.03.2015).

Büyük Sinagog, 46 yıl sonra 26 Mart 2015 tarihinde tekrar kentin ve dünyanın kültür hayatına kazandırılmıştır. Türkiye’deki Sinagog Musıkisinin en karakteristik özelliklerinden biri olan Maftirim, Edirne'de doğmuş olduğu gibi bu sinagogda da geleneksel olarak varlığını sürdürmüştü. (BİA Haber Merkezi, 23 Kasım 2014)

Büyük Sinegog, yerli ve yabancı turistler tarafından ziyaret edilmekte olup önemli günlerde sergi vb. kültürel etkinlikler de gerçekleştirilmektedir. 

Foto: Enver Şengül

Ender Bilar-www.enderbilar.com