Edirne Çinisi

Edirne, Osmanlılar tarafından feth edildikten sonra Türk Çini ve Seramik Sanatının önemli merkezlerinden biri olmuştur. Bu bağlamda Osmanlı Sultanlarının vazgeçemediği süsleme sanatının emsalsiz çinilerinden olan Edirne Çinileri,  sultanların Edirne'ye vakfettikleri saray ve anıtsal yapılarında da sıklıkla uygulanmıştır.  

Edirne’deki Erken Osmanlı dönemi yapılarına bakıldığında çininin değişik teknik ve uygulamalar içinde kullanıldığı görülmektedir: - Renkli sırlı çiniler - Alçıya gömme (Yıldırım, Şah Melek Paşa ve Gazi Mihal Bey ve Muradiye Camileri) - Taşa kakma (Şah Melek Paşa Camii) - Duvar kaplama elemanı olarak (Şah Melek Paşa Camii) - Sırüstü yaldız süsleme (Şah Melek Paşa Camii) - Sırlı tuğla olarak duvar örgüsü içinde kullanma (Beylerbeyi Siananüddin Yusuf Türbesi ve olasılıkla Mezid Bey Camii minaresi) - Sıraltı boya bezemeli çiniler (Muradiye Camii, Üç Şerefeli Cami) - Çok renkli sır (cuerda seca) tekniğindeki çiniler - Mihraplarda (Muradiye Camii) - Bordür çinisi olarak (Şah Melek Paşa, Muradiye Camileri).

Bu uygulamalar, Anadolu’nun diğer şehirlerindeki çağdaşları ile paralellikler göstermekte, en büyük benzerlikler ise Bursa yapılarında karşımıza çıkmaktadır. Erken Osmanlı dönemi Bursa ve Edirne yapılarında gördüğümüz sıraltı mavi boya bezemeli çinilerin üretim yerinin, kazı buluntularına dayanarak, İznik olduğu belirtilmekte; çok renkli sır tekniğindeki çinilerin ise Bursa’da üretildiği düşünülmektedir. (Yılmaz, 2015, C:5, s.789)

Edirne Çinilerinin uygulandığı eserlerimizden biri de Tunca nehri kenarından II. Murad tarafından yapımına başlanılan "Edirne Yeni Sarayı" olmuştur. Sarayın 1877-1878 Türk-Rus Savaşında Rusların Edirne'­ ye girmesi üzerine Vali Cemil Paşa ile Mevki Kumandanı Ahmed Eyüp Paşa arasında, sarayın yakılması konusunda ihtilâf çıkmış ve Kumandanın Edirne Sarayı'nda saklanan cephaneliğin Ruslara kalmasını önlemek amacıyla Cihanüma Kasrı altındaki mahzende üç fıçı barut infilâk ettirilmiş ve Saray üç gün üç gece yanarak saray binalarında bulunan çinilerin bir kısmı yok olmuştur. Saray yandıktan sonra İngilizler Sultan Abdülhâmid'ten aldıkları özel izin ile yanmayan kısımları talan ederek Saray'daki Harem hamamındaki çini parçalarına, Cihannûma Kasrı altı köşe çinilerine ve diğer en güzel parçalarına kadar 105 sandık içerisinde Karaağaç îstasyonu'ndan vagonlarla İngiltere'ye yollanmış ve bunları Londra Müzeleri arasında taksim etmişler. (Ölez, 1973, ss.;299-301) 

Hâlen Edime Müzesi'nde mevcut Saray'ın çini parçalan 1968 yılında Edirne'deki Sarayiçi mevkiinde yapılan bir kazı ile çıkanlmış ve bulunanlar temizlenerek teşhire konmuştur. Bu çinilerin genellikle tabiattaki çeşitli çiçekler, meyveli motiflerden nar dalı, ayrıca Romiler, lâleler, karanfil sünbül ve selvili konpozisyonlara ve bilhassa bordür şeklindeki desenlerin pek ustalıkla çizilmiş olduğu göz e çarpmaktadır. 

Edirne Muradiye Camii'ni süsleyen çiniler de 2001 yılında birçoğu tahrip edilerek çalınmıştır. Günümüzde çini restorasyonu ile kırılan parçalar tamamlanarak yerlerine takılmış, çalınan çinilerin yerleri alçı sıva ile kaplanıp boş bırakılmıştır. (Akçil, Özer; s.199.) 

Edirne'nin kültür ve sanat tarihinde önemli yer tutan ve bugün dünyanın saygın müzelerinde yer alan Edirne Çinilerinin kentimize getirtilerek müzelerimizde sergilenmesi en büyük dileğimizdir. Bu dileğimizin gerçekleşmesi kentimiz müzelerinin ziyaretçi sayılarını artıracağı muhakkaktır.

Ender Bilar- www.enderbilar.com

Kaynakçalar:

1-Akçil, N.; Özer, C.; (2006) Muradiye Külliyesi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt:31, s.199

2-Ölez, Tülay (1973) Edirne sarayları çinileri üzerine.- Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü yayınları, ilt:10, ss.;299-301.

3-Yılmaz, Gülgün (2015) Edirne'nin erken Osmanlı devri yapılarında çini süsleme.-Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 10, Temmuz 2015, s. 59-80.devri yapılarında çini süsleme.-Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 10, Temmuz 2015, s. 59-80.