Edirne Kırmızısı
Edirne’nin sahip olduğu kültürel değerlerinden biri de Fransızca “Rouge d’Andrinople” ismiyle bilinen Edirne Kırmızısı’dır.
15. yüzyılda "Tuğla kırmızısının daha parlağı" olarak nitelenen rengi elde eden ve adına "Edirne kırmızısı" diyen iki boya ustası şehirde kök boya olarak üretmiştir. Edirne kırmızısı formülünü bir süre sonra Fransa'ya götüren ustalar, bu rengin Avrupa'daki tekstil sanayinde yaygınlaştırılmasını sağlamıştır. Fransa'da 1740'lı yıllarda üretildikten sonra "Rouge d'Adrinople" (Edirne kırmızısı) adıyla sektörde yer edinen renk, özellikle tekstil alanında kullanılmıştır. Doğal yöntemlerle elden edilen ve Avrupa’da revaçta olan Edirne Kırmızısı, 18. yüzyıl ve sonrası sanayi devrimiyle birlikte endüstrideki makineleşmenin de etkisiyle birlikte sentetik boyaların üretilmesi sonucu zamanla unutulmaya yüz tutmuştur.
Orkun Akman’nın 20-22 Mart 2017 tarihlerinde Edirne Hudut Gazetesinde “Paylaşılamayan Kırmızı” başlığı ile yayımladığı yazı dizisi sonrası Edirne kamuoyu “Edirne Kırmızısı” ile tekrar tanışmıştır. Bu bağlam da bu Edirne Kırmızısı ile ilgili atılan ilk somut adımlardan biri de, Trakya Üniversitesi Merkez Kütüphanesinde oluşturulan Edirne Kitaplığına Fransızca yazılan “Andrinople: Le Rouge Magnifique” isimli kitabın kazandırılması olmuştur. Fransızca bu kitap daha sonra Türkçe'ye çevirisi yapılmıştır.
Edirne Kırmızısı’nın kent kimliğine ve turizme
kazandırılması adına Trakya Üniversitesi’nin önemli çalışmaları olmuştur. Başta
Üniversite Rektörü Sayın Prof.Dr.Erhan Tabakoğlu ve ilgili öğretim üyeleri
rengin kent kimliğine kazandırılması için 2020 ve 2021 yıllarını kapsayan
“Edirne Kırmızısı Stratejik Planı” oluşturmuşlardır. Trakya Üniversitesinin
oluşturduğu stratejik plan çalışmaları kapsamında aşağıdaki belirtilen
çalışmalar yürütülmüştür.
1) “Andrinople: Le Rouge Magnifique” İsimli Kitabın
Trakya Üniversitesi Kütüphanesine Kazandırılması (2017)
2) 1. Uluslararası Edirne Kırmızısı e-Sempozyumu
(2020)
3) Rubia tinctorum L. Kök Boya Bitkisinin
Yetiştirilmesi Projesi (2020)
4) Edirne Kırmızısı İnternet Sitesi (2020)
5) Edirne Kırmızısı Logo Tasarım Yarışması (2020)
6) Edirne Kırmızısı Kumaş Koleksiyonu (2021)
7) “2. Uluslararası Kültür, Sanat ve Edebiyat
Kongresi” (2021)
8) “Edirne Kırmızısı’nın Kent Kültüründeki Yeri ve
Önemi” Semineri (2021)
9) “Reng-i Edirne” Markası (2020)
10) “Edirne Kırmızısı” Tez Kapağı Uygulaması (2021)
Bu bağlam da; Edirne Kırmızısı üretiminde kullanılan
bir kök boya bitkisi olan Rubia tinctorum L.’nin yetiştirilerek çoğaltılması
adına çalışmalar başlatılmıştır. Havsa Meslek Yüksekokulu Müdürü Prof. Dr.
Mustafa Tan öncülüğünde, Park ve Bahçe Bitkileri Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi
Sedat Karadavut ve Öğr. Gör. Adnan Çolak tarafından hazırlanan “Edirne
Şartlarında Doğal Boya Bitkisi Kök Boyanın (Rubia tinctorum L.) Tarımsal
Potansiyelinin Belirlenmesi” isimli proje dâhilinde Havsa Meslek Yüksekokulu’na
ait bir alana 1000 adet Rubia tinctorum L. bitki kökü ekilmiştir. Edirne’de
bulunan yerel popülasyonlar ile İran’dan getirtilen iki ayrı popülasyonun verim
ve boya madde oranının Trakya’daki iklim ve toprak koşulları göz önünde
bulundurularak araştırıldığı proje kapsamında ekilen kökler üç ay boyunca
incelenmiştir. Ekilen bin adet fidenin ilk hasadı 8 Kasım 2021 tarihinde
yapılmıştır.
Edirne Kırmızısı’nı kurumsal bir zemine taşımak
amacıyla 6 Kasım-18 Aralık 2020 tarihleri arasında “Edirne Kırmızısı Logo
Tasarım Yarışması” düzenlenmiştir. Yarışmaya katılan eserler arasından seçilen
eser, Edirne Kırmızısının logosu olarak belirlenmiştir. Edirne Kırmızısı’nı
somutlaştırmak adına hazır giyimde Türkiye’nin önemli markalarından biri olan
Kiğılı ile protokol imzalanmış ve ipek ve polyester kumaşlardan oluşan bir
koleksiyon oluşturulmuştur. Edirne Kırmızısı’nın markalanması amacıyla da
çalışmalar yürütülmüştür. Edirne Kırmızısı,
“Reng-i Edirne” ismi ile 5 Şubat 2021 tarihinde 2021/19255 numaralı
başvuruyla 13 sınıfta rengin markalaşması sağlanmıştır.
Trakya Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen bu çalışmalara ilaveten Edirne Valiliği, Edirne Belediyesi, Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Kırklareli Olgunlaşma Enstitüsü, Edirne Tanıtım ve Turizm Derneği gibi resmi kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra yerel esnaf da Edirne Kırmızısı ile ilgili çalışmalara katkı sağlamıştır.
Trakya Üniversitesince 2-3 Ekim 2023 tarihleri arasında düzenlenen “Uluslararası 2. Edirne Kırmızısı Sempozyumu” ile 4 Ekim 2023 tarihleri arasında gerçekleşecek olan “Kökboya Hasadı” etkinlikleri çalışmaların bilimsel ve kültürel boyutta gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır.
Edirne Kırmızısı, Trakya Üniversitesinin öncülüğünde yürütülecek çalışmalarla kentin marka değerini artırarak rengin ulusal ve uluslararası tanınırlığını farklı boyutlara ulaştıracaktır.. Trakya Üniversite tarafından da Edirne Kırmızısı ile ilgili bir araştırma merkezi kurulması girişimleri de çok değerlidir.
Ender
Bilar -www.enderbilar.com
1- Akman, Orkun; Güler, Emel G.(2021) Edirne Kırmızısının Edirne İline Kent Kimliği Kazandırmasındaki Rolü, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 941 Aralık 2021 Cilt 23 Sayı 2,(941-962)
