Edirne Mis Meyve Sabunu

EDİRNE El Sanatları

Türk Kültür hayatında çok özel ve önemli bir yeri bulunan sabun, en eski sağlık ve temizlik malzemesi olarak kabul edilirken süs sabunu olarak kullanımıyla da insanlığın yaşamında yer almıştır.

Osmanlı’da misk, amber ve gül esansı karıştırılarak hamur kıvamına getirilen sabunun birebir meyve boyutlarında şekillendirilmesi ve gerçek meyve renklerine uygun şekilde boyanmasıyla üretilen meyve sabunları, zamanla Osmanlı sarayına, yerli ve yabancı devlet erkânına sunulan değerli hediyeler arasına girmiş ve meyve sabunculuğu Edirne’de çok önemli bir meslek haline gelmiştir.[1]

Türk kültüründe Edirne’ye özgü bir sembol olarak yer alan Edirne Mis Meyve Sabunu, 17. yüzyıldan itibaren Edirne’de üretilmeye başlamış olup evlerde süs eşyası olarak kullanılmaya başlanılmıştır.[2]

Edirne’nin mahalleler tarihçesini de incelediğimizde 1529 yılı mahalle kayıtlarında Edirne’nin Eski İstanbul yolunda Sabuncu Hacı Halil tarafından kurulan Sabunhane veya Sabuni Mahallesi ile Kaleiçi semtinde de Sabuncuoğlu tarafından kurulan Sabuncuoğlu diğer adıyla Emin Çelebi mahallesinin bulunduğunu görmekteyiz.[3]

Bu bağlam da, Osmanlı İmparatorluğu’na başkentlik etmiş olan Edirne’de saray erkânına, özellikle hareme yönelik üretilen Edirne mis sabunları daha sonra da İstanbul’daki saraya gönderilmeye devam etmiştir. Hatta Osmanlı’da devlet erkânının yabancı konuklarına sandıklar içerisinde bu sabunlardan armağan ettikleri bilinmektedir.[4]

Bu denli köklü bir geçmişi olmasına ve devletin en üst tabakasından yöre halkının hemen her kızın çeyizinde mutlaka yer verdiği bu özel sabun 1900’lerin ilk yarısında neredeyse tamamıyla ortadan kalkmıştır.

Yaklaşık 17 yüzyıldan bugüne Edirne’nin el sanatı ürünleri arasında yer alan “Edirne Mis Meyve Sabunu”nun ustalarını araştırdığımızda erişebildiğimiz kaynaklardan Edirne Mis Meyve Sabunu ustaları olarak karşımıza Mehmet Fethi Postacıgil, Basri Ergörsel (1914-1993), Arif Çamdere, Arif Reşat Çamdere çıkmaktadır. Arif Çamdere 1905 yılında Selanik’ten Edirne’ye göç etmiş ve 1945 yılına kadar bu sanatı yaşatmıştır. Oğlu Arif Reşat ve eşi de bu sanatı yaşatmak için çaba harcamışlar ve kentin tarihinde iz bırakmışlardır. Bir diğer mis sabunu ustası Mehmet Fethi Postacıgil’dir. 1930’lı yıllarda Edirne’ye gelen Postacıgil, İstanbul’da öğrendiği bu el sanatını sonradan damadı olan Basri Ergörsel’e öğretmiştir. Edirne postahanesinde çalışan Basri Ergörsel, yaptığı Edirne Mis Sabununu Bedesten çarşısında açtığı dükkanında sergilemiş ve müşterileriyle buluşturmuştur. Arif Reşat Çamdere’nin 1992, Basri Ergörsel’in de 1993 yılında vefat etmesiyle bu el sanatı yeniden gerileme dönemine girmiştir. 2000’li yıllarda Basri ustanın yakını olan Selahattin Atakanı mesleği sürdürmek için çaba harcasa da ustaları gibi başarılı olamamıştır.[5] Edirne'nin en değerli el sanatlarından biri olan meyve sabunu, Edirne Kız Meslek Lisesi'nde amatörce de olsa da üretilmeye çalışılmıştır.[6]

2000 yılından itibaren Trakya Üniversitesi Meslek Yüksekokulu, İl Kültür Turizm Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezi ve Edirne Kültürünü ve El Sanatlarını Tanıtma Derneği’nin girişimleriyle tarihi el sanatı ürününün üretilmesi alanında başarılar elde edilmiştir. Tarihsel süreçte inişli çıkışlı gelişim seyriyle günümüze ulaşmayı başaran Edirne Mis Meyve Sabunu, yeniden Edirne’nin en değerli sembollerinden biri halini almıştır.

Trakya Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Eczacılık Teknolojisi Bölümü Farmasötik Teknoloji Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Gülşah Gedik’in “Mis Meyve Sabunu Formülasyonları ve Bunların Üretim Yöntemi” adlı çalışması, “TR 2015 13464 B” numarası ile Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiştir.[7] Bu bağlam da; Edirne Mis Meyve Sabununa Coğrafi Tescil Belgesinin alınmasına yönelik Edirne Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığınca 17.09.2012 tarihinde başvuru yapılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda ürüne yönelik coğrafi mahreç işareti 452 tescil numarası ile 09.09.2019 tarihinde alınmıştır.

Coğrafi işaret alınan Edirne Mis Meyve Sabununun üretimindeki tüm aşamaların Edirne’de gerçekleşmesi gerekmektedir. Edirne Meyve Sabununun üretimi şu şekilde yapılmaktadır;

Üretimde kullanılacak sabunlar %2 nem oranı ile rende makinelerinden geçirilip, 1 kg’a 150 gr sıcak su ilave edilerek hamur haline getirilir. Elde edilen hamura esans katılarak hoş koku vermesi sağlanır. Ardından bir gün beklemeye alınır, daha sonra hamur gerçek meyveler büyüklüğünde parçalara ayrılır ve tek tek el ile işlenerek gerçek meyvelere benzetilir. Süsleme aksesuarları olarak gerçek meyvelerdeki gibi meyve çekirdeği, yaprağı, sapı, çeşide göre ürünlerinde üzerine ilave edilir. Havanın nem ve sıcaklığına bağlı olarak 3 ile 5 gün arasında dinlendirilip kurutulmaya bırakılan meyve şeklindeki sabun, gıda boyası ile orijinal meyve renklerine uygun boyanarak tekrar beklemeye alınır. Bu beklemenin ardından sıcak cila kazanlarına sokularak parlaklık kazandırılır. Bu işlemden sonra meyve sabunu 48 saatlik son bekleme aşamasına geçer. Üzerindeki cila da tamamen kuruduktan sonra kurutma bantlarından toplanıp korumalı kâğıtlara tek tek sarılarak paketlenir.[8]

Edirne Mis Meyve Sabununda, kavun, karpuz dilimi, ayva, şeftali, limon, muz, nar, kırmızı elma, yeşil elma, golden elma, erik, çilek, kayısı, sarı üzüm, yeşil üzüm, mor üzüm, portakal, yeşil armut, sarı armut, ananas, yeşil incir, siyah incir, kiraz ve kırık nar şekilleri kullanılmaktadır. Ürün, su ile ıslatılmadığı sürece 10-15 sene hiç bozulmadan ilk günkü görüntüsünü korumaya devam etmektedir.

Edirne Mis Meyve Sabunu, Edirne Belediye Başkanlığı tarafından yaptırılan “Mis Sabunu Heykeli”de 26 Haziran 2006 Pazar günü Ayşekadın semtinde yerine konularak açılışı yapılmıştır. Mis Sabunu, Edirne’nin hediyelik eşya satan dükkan ve mağazaları ile Edirne’nin tarihi çarşılarında bulunmaktadır.

Tarihi süreçte Edirne Mis Meyve Sabununu Edirne'de üreten sanatkarlar ve ürünleri için tıklayınız.

Ender Bilar- www.enderbilar.com