Edirne Mis Meyve Sabunu
Türk
Kültür hayatında çok özel ve önemli bir yeri bulunan sabun, en eski sağlık ve temizlik
malzemesi olarak kabul edilirken süs sabunu olarak kullanımıyla da insanlığın
yaşamında yer almıştır.
Osmanlı’da
misk, amber ve gül esansı karıştırılarak hamur kıvamına getirilen sabunun
birebir meyve boyutlarında şekillendirilmesi ve gerçek meyve renklerine uygun
şekilde boyanmasıyla üretilen meyve sabunları, zamanla Osmanlı sarayına, yerli
ve yabancı devlet erkânına sunulan değerli hediyeler arasına girmiş ve meyve
sabunculuğu Edirne’de çok önemli bir meslek haline gelmiştir.[1]
Türk
kültüründe Edirne’ye özgü bir sembol olarak yer alan Edirne Mis Meyve Sabunu, 17.
yüzyıldan itibaren Edirne’de üretilmeye başlamış olup evlerde süs eşyası olarak
kullanılmaya başlanılmıştır.[2]
Edirne’nin
mahalleler tarihçesini de incelediğimizde 1529 yılı mahalle kayıtlarında
Edirne’nin Eski İstanbul yolunda Sabuncu Hacı Halil tarafından kurulan
Sabunhane veya Sabuni Mahallesi ile Kaleiçi semtinde de Sabuncuoğlu tarafından
kurulan Sabuncuoğlu diğer adıyla Emin Çelebi mahallesinin bulunduğunu
görmekteyiz.[3]
Bu
bağlam da, Osmanlı İmparatorluğu’na başkentlik etmiş olan Edirne’de saray
erkânına, özellikle hareme yönelik üretilen Edirne mis sabunları daha sonra da
İstanbul’daki saraya gönderilmeye devam etmiştir. Hatta Osmanlı’da devlet
erkânının yabancı konuklarına sandıklar içerisinde bu sabunlardan armağan
ettikleri bilinmektedir.[4]
Bu
denli köklü bir geçmişi olmasına ve devletin en üst tabakasından yöre halkının
hemen her kızın çeyizinde mutlaka yer verdiği bu özel sabun 1900’lerin ilk
yarısında neredeyse tamamıyla ortadan kalkmıştır.
Yaklaşık
17 yüzyıldan bugüne Edirne’nin el sanatı ürünleri arasında yer alan “Edirne Mis
Meyve Sabunu”nun ustalarını araştırdığımızda erişebildiğimiz kaynaklardan Edirne
Mis Meyve Sabunu ustaları olarak karşımıza Mehmet Fethi Postacıgil, Basri
Ergörsel (1914-1993), Arif Çamdere, Arif Reşat Çamdere çıkmaktadır. Arif
Çamdere 1905 yılında Selanik’ten Edirne’ye göç etmiş ve 1945 yılına kadar bu
sanatı yaşatmıştır. Oğlu Arif Reşat ve eşi de bu sanatı yaşatmak için çaba
harcamışlar ve kentin tarihinde iz bırakmışlardır. Bir diğer mis sabunu ustası Mehmet Fethi
Postacıgil’dir. 1930’lı yıllarda Edirne’ye gelen Postacıgil, İstanbul’da öğrendiği
bu el sanatını sonradan damadı olan Basri Ergörsel’e öğretmiştir. Edirne postahanesinde çalışan Basri Ergörsel, yaptığı
Edirne Mis Sabununu Bedesten çarşısında açtığı dükkanında sergilemiş ve
müşterileriyle buluşturmuştur. Arif Reşat Çamdere’nin 1992, Basri Ergörsel’in
de 1993 yılında vefat etmesiyle bu el sanatı yeniden gerileme dönemine
girmiştir. 2000’li yıllarda Basri ustanın yakını olan Selahattin Atakanı
mesleği sürdürmek için çaba harcasa da ustaları gibi başarılı olamamıştır.[5]
Edirne'nin en değerli el sanatlarından biri olan meyve sabunu, Edirne Kız
Meslek Lisesi'nde amatörce de olsa da üretilmeye çalışılmıştır.[6]
2000
yılından itibaren Trakya Üniversitesi Meslek Yüksekokulu, İl Kültür Turizm
Müdürlüğü, Halk Eğitim Merkezi ve Edirne Kültürünü ve El Sanatlarını Tanıtma
Derneği’nin girişimleriyle tarihi el sanatı ürününün üretilmesi alanında başarılar
elde edilmiştir. Tarihsel süreçte inişli çıkışlı gelişim seyriyle günümüze
ulaşmayı başaran Edirne Mis Meyve Sabunu, yeniden Edirne’nin en değerli
sembollerinden biri halini almıştır.
Trakya Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Eczacılık Teknolojisi Bölümü Farmasötik Teknoloji Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Gülşah Gedik’in “Mis Meyve Sabunu Formülasyonları ve Bunların Üretim Yöntemi” adlı çalışması, “TR 2015 13464 B” numarası ile Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiştir.[7] Bu bağlam da; Edirne Mis Meyve Sabununa Coğrafi Tescil Belgesinin alınmasına yönelik Edirne Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığınca 17.09.2012 tarihinde başvuru yapılmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda ürüne yönelik coğrafi mahreç işareti 452 tescil numarası ile 09.09.2019 tarihinde alınmıştır.
Coğrafi
işaret alınan Edirne Mis Meyve Sabununun üretimindeki tüm aşamaların Edirne’de
gerçekleşmesi gerekmektedir. Edirne
Meyve Sabununun üretimi şu şekilde yapılmaktadır;
Üretimde kullanılacak sabunlar %2 nem
oranı ile rende makinelerinden geçirilip, 1 kg’a 150 gr sıcak su ilave edilerek
hamur haline getirilir. Elde edilen hamura esans katılarak hoş koku vermesi
sağlanır. Ardından bir gün beklemeye alınır, daha sonra hamur gerçek meyveler
büyüklüğünde parçalara ayrılır ve tek tek el ile işlenerek gerçek meyvelere
benzetilir. Süsleme aksesuarları olarak gerçek meyvelerdeki gibi meyve çekirdeği,
yaprağı, sapı, çeşide göre ürünlerinde üzerine ilave edilir. Havanın nem ve
sıcaklığına bağlı olarak 3 ile 5 gün arasında dinlendirilip kurutulmaya
bırakılan meyve şeklindeki sabun, gıda boyası ile orijinal meyve renklerine
uygun boyanarak tekrar beklemeye alınır. Bu beklemenin ardından sıcak cila
kazanlarına sokularak parlaklık kazandırılır. Bu işlemden sonra meyve sabunu 48
saatlik son bekleme aşamasına geçer. Üzerindeki cila da tamamen kuruduktan
sonra kurutma bantlarından toplanıp korumalı kâğıtlara tek tek sarılarak
paketlenir.[8]
Edirne
Mis Meyve Sabununda, kavun, karpuz dilimi, ayva, şeftali, limon, muz, nar,
kırmızı elma, yeşil elma, golden elma, erik, çilek, kayısı, sarı üzüm, yeşil
üzüm, mor üzüm, portakal, yeşil armut, sarı armut, ananas, yeşil incir, siyah
incir, kiraz ve kırık nar şekilleri kullanılmaktadır. Ürün, su ile
ıslatılmadığı sürece 10-15 sene hiç bozulmadan ilk günkü görüntüsünü korumaya
devam etmektedir.
Edirne Mis Meyve Sabunu, Edirne Belediye Başkanlığı tarafından yaptırılan “Mis Sabunu Heykeli”de 26 Haziran 2006 Pazar günü Ayşekadın semtinde yerine konularak açılışı yapılmıştır. Mis Sabunu, Edirne’nin hediyelik eşya satan dükkan ve mağazaları ile Edirne’nin tarihi çarşılarında bulunmaktadır.
Tarihi süreçte Edirne Mis Meyve Sabununu Edirne'de üreten sanatkarlar ve ürünleri için tıklayınız.
Ender Bilar- www.enderbilar.com
Kaynakçalar:
[1]Türk Patent
Enstitüsü (2019) https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/7f3a2a10-92d2-4ad0-b485-b97414f14d52.pdf (Erişim Tarihi:
12.01.2023)
[2] Öztürk, H. (2006). Edirne
Kentinin Doğal ve Kültürel Özelliklerinin Peyzaj Mimarlığı ve Turizm Açısından
Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Ankara.s.;114.
[3] Kazancıgil, Ratip
(1992) Edirne Mahalleleri Tarihçesi 1529-1990.-İstanbul:Türk Kütüphaneciler
Derneği Edirne Şubesi Yayınları No.7, s.;72
[4] Şahin, G. (2019). Türk Kültür Coğrafyasından Özel
Bir Örnek: Türk Sabunları . Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi , 5 (2) , 391-392 . DOI: 10.31463/aicusbed.616266
[5] Canlı Kaynak.
Hakan Sepici, Online görüşme 04.06.2023.
[6] Kılıç, Apdullah(
2000) Mis kokulu meyve sabunları.- Edirne Sanayicileri ve İşadamları Derneği
Dergisi (EDSİAD), Yıl:2, Sayı:5, Kasım 2000, s.;30
[7] https://www.trakya.edu.tr/news/trakya-universitesi-patentlerine-bir-yenisini-daha-ekledi
[8]Türk Patent
Enstitüsü (2019) https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/7f3a2a10-92d2-4ad0-b485-b97414f14d52.pdf
(Erişim Tarihi: 12.01.2023)
https://edirnekultur.com/uploads/8920827820a68eaf63813e5298bc4220553c5.pdf