Osmanlı Bankası

Osmanlı Bankası

       Bank-ı Osmanî-i Şahane adıyla 4.2.1863 yılında imzalanan bir sözleşme ile kuruldu. Osmanlı Devleti’nin resmi bankası olarak görev yaptı. Ticari bir banka hüviyetine bürünen kurum daha sonraları imparatorluğun banknot emisyonu imtiyazına da sahip oldu. 1856 yılında İngiliz sermayesi ile kurulan Ottoman Bank ‘ın hisselerini de alarak 1863 yılı haziran ayından sonra yeni bir kimlik kazandı. Banka 1875 yılı itibariyle de Osmanlı Devleti’nin hazinedarı durumuna geldi.

Osmanlı Devleti’nin 19. Yüzyılda düştüğü borç batağında onun yanında yer alarak 1881 yılında kurulan Duyun-ı Umumiye İdaresi’nin kuruluşunda çok önemli ve aktif bir rol oynadı. O tarihlerde ticaret ve yatırıma ağırlık veren banka; Tütün Rejisi (1885), Rumeli Demiryolu (1885), Beyrut Limanı İşletmesi (1888), Ereğli Kömür İşletmeleri (1896), Beyrut-Şam-Havran Demiryolu İşletmesi (1892-1900) ve Bağdat Demiryolu (1903) yatırımlarına girerek şube sayısını da artırdı. Özellikle, 1910 yılından sonra bankacılık piyasasında büyük nüfuz sahibi oldu.

Osmanlı Bankası 10.3.1924 yılından sonra para basımı imtiyazını Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’na devretmişse de, hazine işlemlerindeki fonksiyonel durumunu bir müddet daha sürdürmüştür. Bu yıllarda Osmanlı Bankası unvanı ile işlemler gören banka, 1933 yılı itibariyle özel bir ticaret bankası statüsüne kavuşmuştur. Bankacılık işlemlerindeki atılımlarına, 1952 ve 1990 yıllarında da devam ederek Türkiye çapında kabul görmüştür.

Osmanlı Bankası’nın Edirne Şubesi, 1875 yılında Bank-ı Osmanî-i Şahane adıyla İki Kapılı Han’da (İlhan Koman Parkının olduğu yerde) hizmete girmiştir. Kısa zamanda büyük atılımlar yaparak Edirne ticaret hayatında çok önemli görevler üstlenmiştir. Cumhuriyet döneminde kendi malı olan Çilingirler Caddesi üzerindeki binasına (Bugünkü Veyis İş Hanı binası) taşınmışsa da 1930[1] yıllarında bütün dünya devletlerini sarsan ekonomi buhranı ve II. Dünya Savaşı sonunda Osmanlı Bankası Edirne Şubesi kapanmıştır. Yıllar sonra Osmanlı Bankası Edirne Şubesi’nin Saraçlar Caddesi’nde 1969 yılında tekrar hizmete girdiğini görüyoruz. Şube yoğun çalışmalardan sonra yine 1992 yılında tekrar kapanarak, Edirne bölgesi tasfiye işlemlerini Tekirdağ Osmanlı Şubesi’nden yürütmüştür.        

Osmanlı Bankası Trakya Bölgesi’nde Edirne dışında 1904 yılında Dedeağaç, 1909 da Tekirdağ ve Gümülcine de ve 1914 te ise Çanakkale de hizmete girmiştir.[2]    

Bank-ı Osmanî-i Şahane 1856 yılında ilk defa Londra, İstanbul, İzmir ve Beyrut Şubeleri ile işe başladı. Banka son şubesini de 1922 yılında Tahran’da kurdu. 1914 yılında 80 şubeye kadar yükselen birimlerinin 37 adedi Anadolu, 11 i Suriye ve Filistin, 5 tanesi Mısır, 3 ü İstanbul, 5 tane Trakya, Makedonya, Kıbrıs, Mezapotamya ve Arabistan gibi çok geniş bir coğrafyada hizmet verdi.

Osmanlı Bankası 1993 yılında küçülerek anonim şirkete dönüşünce 1996 yılı itibariyle Garanti Bankası’nca satın alınarak Doğuş Gurubu içine dahil edildi. Banka, 31.8.2001 tarihinde Körfezbank’la birleşerek ana hissedarı Garanti Bankası pörtföyü içinde kayboldu.

Osmanlı Bankası’nın kuruluşundan bu yana hizmetleri ve faaliyetleriyle birlikte nostaljik demirbaşlarını da içine alan bir müze İstanbul Galata da (Bankalar-Voyvoda- Caddesi 35/35 -Karköy) halkın beğenisine sunulmuştur.[3] Müze, Galeri ve Kütüphanesi ile İstanbul kültür hayatına büyük katkılarda bulunmaktadır.  Örneğin: Dünden Bugüne Galata Sergisi açılarak, İstanbul için panoramik bir görüntü yanında Galata ekonomisini ve kültürünü de seyirciye sunmuştur.

Osmanlı Bankası tarihe karışmadan önce kendi misyonunu yerine getirerek müzesi ile gönüllerde yaşamaktadır. Edirne halkı da Osmanlı Bankası’nı, ekonomideki artı değerleri ile her zaman anacaktır.

     Mehmet AĞIRGAN

Kaynakçalar:
[1] Edirne Ticaret ve Sanayi Odası Rehberi Yüzüncü Yıl Anısına: 1885-1985
[2] Osmanlı Bankası Tarihi 2000. Prof.Dr. Edhem Eldem
[3] Hürriyet Gazetesi Pazar eki:1.5.2005