İlhan Koman

İlhan Koman

İlhan Koman, 17 Haziran 1921'de Edirne'de doğdu. Babası doktorluk ve çiftçilikle uğraşan Fuat Bey, annesi Sevinç Leman Hanım'dır. 

Baba tarafı Mohaç Savaşından sonra Konya’dan Balkanlar'a yerleştirilmiş Türk köylülerindendir. Aile 1880'lerde Yugoslavya'dan Edirne'ye göç etmiştir. Anne tarafından dedesi.  II. Abdülhamid devri devrimcilerinden ve Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin kurucularından Mehmet Şeref Aykut’tur.[1]

Çocukluğu Edirne'nin Kaleiçi semtinde geçmiştir. Edirne Lisesi'ni bitirdikten sonra, 1941'de İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü'ne girdi. Hocalarının tavsiyesi üzerine bir yıl sonra heykel bölümüne geçti, Rudolf Belling'in öğrencisi olarak 1945'te bu okulu bitirdi.

1951-1958 arasında İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde görev yaptıktan sonra 1959'da İsveç'e yerleşen ve Hulda isimli teknesinde yaşayan sanatçı, bilim ve sanatı bir araya getiren eserleriyle sanat dünyasında kendisine özgü bir konum edindi; bu özelliğinden ötürü Türk Da Vinci'si olarak anılmıştır.

1967'de Stockholm Uygulamalı Sanatlar Yüksek Okulu'na öğretim üyesi olarak kabul edildi. Bu dönemde yeni geometrik türevler ve yel değirmenleri gibi bilimsel buluşları tescillendi. 1969'da İsveç'te Sundsvall'da bir alan düzenlemesi için açılan yarışmada birincilik oldu. 1970 yılında Örebro Belediye Sarayı önüne konulacak heykel yarışmasında Çetin Kanro’yla birlikte hazırladıkları “Leonardo’ya Selam”, anıtı ile birincilik kazanmış ve bu anıt daha sonra İsveç Hükümetince Stockholm Yüksek Mimarlık Okulu önüne konulmuştur.[2] Sanatçı, 1981 yılında da “Sedat Simavi Görsel Sanatlar” ödülünde birincilik almıştır.

İlhan Koman nasıl heykeltraş olduğunu şöyle anlatmıştır; “Aslında kafamda gemi inşa mühendisi olmak vardı. Nedense çocukluğumda, okula başlamadan önce, oturur gemi modelleri yapardım. Senin anlayacağın modelcilikle başladım. Herkes bilye ile oynarken, ben kâğıtlarla, cıvatalarla uğraşır dururdum. Biliyorsun, çamur, heykeltraşların birinci araçlarından bir tanesidir. Güzel Sanatlar Akademisi’nin resim bölümüne girmiştim. Modelaj dersinde antik heykelleri başarı bir şekilde kopya etmem, hocalarım Hadi Bara ve Züftü Müridoğlu’nun dikkatini çekmiş. –Yahu, senin elin bu işlere pek yatkına benziyor sen vazgeç ressamlıktan, heykeltraş ol- dediler, bizde “peki” dedik..”[3] demiştir.

Yapı Kredi Kültür Sanat (YKSS) binasının önünde bulunan Akdeniz Heykeli 4 tonluk, 12 mm kalınlığında 112 metal levhanın yan yana getirilmesiyle oluşturulmuştur. Sanatçı bu heykeli ile ilgili şunları söylemiştir;

“Bu, bir nevi sinetik olay. Güzün yansımasından yararlanma söz konusu. Populist bir iş yaparken dahi, gene de sanatkâr olarak hakiki bir iş yaparken hakiki bir iş yapmaktan vazgeçilmez. Ben, o heykel de böyle bir sinetik yanılgıdan istifade ederek, dalgalardan teşekkür eden, dalgaların meydana getirmeye çalıştığı bir ihatayi, mabudeyi[4] sembol olarak aldım. Ama o aslında biraz sertçe bir heykeldir. Yüzüne bakıldığında, o biraz sert bakar. Benim için neler düşünüyorsanız gibilerde. Yani, Akdeniz’in kirlenmesi, mahvolması varya! Hem vakarı ile duran, hem de aynı zamanda korkutan bir kadıncağız. İşte orada hareket olayı, karşıdan bakıldığı zaman görülmez. Fakat biraz sağa sola yürümeye başlandığı zaman insan o sinetik yanılma ile hakikaten bir nevi titreşimi hisseder.”[5]

Koman, İsveç'in başkenti Stockholm'de 30 Aralık 1986 günü 65 yaşında hayatını kaybetmiştir. Vasiyeti üzerine cesedi yakılarak külleri yaşamının büyük bir bölümünü üzerinde geçirdiği Baltık Denizine atılmıştır.

Çoğunluğu Stockholm'da olmak üzere 20 şehrin sokak ve meydanlarında Koman’ın heykelleri bulunmaktadır. Ankara’da Anıtkabir’in doğu kanadındaki kabartmaları, İstanbul’da Divan Oteli önündeki heykeli ve yukarıda açıkladığımız Akdeniz Heykeli’ni yaparak Türkiye’de de eserler bırakmıştır.

Trakya Üniversitesi Rektörlüğünce 1-26 Eylül 2003 tarihleri arasında “1. Uluslararası İlhan Koman Heykel, 15 Nisan - 15 Mayıs 2008 tarihleri arasında da 2. İlhan Koman Mermer Heykel Sempozyumu düzenlenmiştir. 

Bu bağlamda Trakya Üniversitesi Karaağaç Yerleşkesinde “Trakya Üniversitesi İlhanKoman Heykel ve Resim Müzesi” yer almaktadır. 

Hemşehrimiz ünlü heykeltraş İlhan Koman’ın 20 yıl yaşadığı ve atölye olarak kullandığı 116 yaşındaki gemisi 16 Kasım 2011’de Haliç Tersanesi’ne getirilerek koruma altına alınmıştır.













Geçmiş yıllarda Edirne Belediye Başkanlığınca Eski Camii ile Antik Cafe  arasındaki alanda yapılan düzenlemeyle “İlhan Koman Anıtı” yapılmıştı. Ancak bugün bu alan yukarıdaki fotoğrafta görüldüğü gibi Edirne adına utanç verici durumdadır. Dünya’da "Türk Da Vinci" olarak anılan hemşerimize sahip çıkmanın hepimizin görevidir. Bu anıtın bu mekandan kaldırılması ve kentin başka bir alanında İlhan Koman’ın sanatsal değerini anlatan bir anıtın yapılmasının daha uygun olduğunu düşünmekteyim. 

Kentin değerlerine sahip çıkamayan bir kentin, kültür turizminden bahsetmesi imkansızdır. Kültür ve sanat kenti olmak o kentin bağrından çıkmış değerlerine sahip çıkmakla başlar. Biz böylesi Dünya markası olmuş bir heykeltraşımızı dahi kentin kültür turizmine dönüştüremiyoruz. 

İlhan Koman’ın ailesi ile birlikte kaldığı ev Edirne’nin Kaleiçi Semtinde olup bugün T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Edirne Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün hizmet binası olarak kullanılmaktadır. Binanın “İlhan Koman Müzesi” olarak düzenlenmesi en büyük dileğimiz ve beklentimizdir.

İlhan Koman'ın 38. ölüm yıl dönümü 30 Aralık 2024 günü kutlanacak. Işıklar içinde uyusun...

Ender Bilar - www.enderbilar.com


Kaynakçalar

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0lhan_Koman
[2] DAĞDEVİREN, S. (1991). İhan Koman: Anadolulu Heykeltraş. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(4), 9.
[3] DAĞDEVİREN, S. (1991). İhan Koman: Anadolulu Heykeltraş. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(4), 10.
[4] Mabude: tapılacak ölçüde sevilen kadın.
[5] A.g.a.e. s.10