Rüstem Paşa Kervansarayı
Rüstem Paşa Kervansarayı, Sabuni Mahallesi İki Kapılı Han Caddesi üzerinde, Eski Camii’nin yakınında yer alan yapı H::968 M:1560-61 yılında Sadrazam Rüstem Paşa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır.
Tuğla ve kesme taş malzemenin birlikte kullanıldığı yapının ön
cephesinde yirmi bir adet dükkânla iki kapı bulunmaktadır. Önündeki caddenin
kıvrımlı çizgisini izleyen sıra dükkânlar kervansarayın cephesine hareketli bir
görünüm kazandırmaktadır. Ön bölümü oluşturan kuzey cephenin girintili görünümü
ve batı cephesinin çarpık konumuna rağmen yapının planında geometrik bir düzen
hâkimdir ve sade bir arka cephesi bulunmaktadır.
Büyük avlulu kısım şehir hanı, küçük avlulu
kısım menzil hanı niteliğinde olup ikili işleve sahip yapı iki katlıdır. Büyük
avlunun bulunduğu bölümün Mimar Sinan tarafından inşa edildiği bilinirken küçük
avlunun çevrelediği yapının mimarı bilinmemektedir. İki avlu arasında bir
geçitle bağlanan yapının büyük ve kareye yakın dikdörtgen avlusu, etrafını
çevreleyen iki katlı galeriler ve avlu ortasında bir köşk mescidden meydana
gelmektedir. Anadolu Selçuklu köşk mescidleriyle benzerliği bakımından önemli
olan bu mescid 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda yıkılmıştır. Yapılan araştırma
kazılarında mescidin döşemesi tesbit edilebilmiştir.
Yapının planında dört ilginç mimari özellik
göze çarpmaktadır. Bunlar insanlarla hayvanlara ait ayrı mekânların
oluşturulması, idarecilere ait mekânlarla hamam ve helâ gibi ihtiyaç
bölümlerinin bir araya toplanması, ibadet mekânının köşk mescid olarak
kervansaray planı içinde ayrı ele alınması ve cepheyi sokağa uydurarak
dükkânlara yer verilmesidir.
Yapı, 1960-1965 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından birkaç defa restore edilmiştir. 1966’dan itibaren tarihî ve turistik bir otel olarak kullanımına karar verilen kervansaray 1972 yılı Temmuz ayında hizmete açılmıştır. Rüstem Paşa Kervansaray Oteli olarak kullanılan eser 1980 yılı Ağa Han Mimarlık Ödülü’ne lâyık bulunmuştur. (Akçıl, 2008, C:35, s.;290-291) İşletmecisi tarafından sürdürülen ve yaklaşık iki yıl süren restorasyon çalışmalarının sonunda 2020 yılında tamamlanmış ve bu tarihi Rüstem Paşa Kervansarayının otel ve restoran olarak tekrar kullanıma açılması hedeflenmiştir.
Toplam 102 odadan oluşan ve kervansaraya gelir sağlamak amacıyla yaptırılan 21 dükkanın da yer aldığı (Kırçın, Ş; Tabak, R;; Yüca, A; vd. 2013; s.;372) kervansarayın restorasyonu tamamlanmış ancak uzu süre kentin kültür yaşamına kazandırılamamıştı.
Yapılan çalışmalar neticesinde kervansaray Ekim 2023 tarihinden itibaren kentin kültür ve turizm yaşamına girmiştir.
Kervansaray, Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 04.07.2003 tarih ve 7697 nolu kararıyla tescil altına alınmıştır.
Foto: Enver Şengül
Ender Bilar-www.enderbilar.com