Şükrü Paşa ve Anıtı
Şükrü Paşa Anıt ve Mezarı, Edirne'nin
Şükrü Paşa Mahallesi sınırları içinde yer alan "Kıyık Tabya"da yer
almaktadır.
Kolağası Kıdemli Yüzbaşı Mustafa ile Muhsine’nin tek oğlu olan Mehmet Şükrü Paşa 1857 yılında Erzurum’da doğdu. Askeri bir aileden gelen Şükrü Paşa ilgi duyduğu askerliğe ilk adımını Erzincan Askeri İdadisinde başlamıştır. Babasının vefatından sonra eğitim hayatına İstanbul Sütlüce Topçu Okulunda devam etmiştir. 1879 yılında Topçu Teğmeni olarak Harbiye’den mezun olmuştur.
Harbiye’deki eğitim döneminde matematiğe duyduğu ilgi ve
başarısı hocalarının dikkatini çekmiştir. Serasker Saip Paşanın da uygun
görmesiyle Almaya’ya gönderilmiştir. Dört seneyi aşkın Potsdam Garnizonu'nda
eğitim gördükten sonra 1880 senesinde üsteğmenliğe, 1882 yılında yüzbaşılığa, 1883'te
kıdemli yüzbaşılığa terfi etmiştir.
İstanbul’a döndükten sonra bir dönem öğretmenlik yapan Şükrü
Paşa, 1887 yılında Binbaşı rütbesine yükselmiştir. Aynı yıl Zafer Rabia ile
evlenen Şükrü Paşa’nın dokuz çocuğu dünyaya gelmiş ancak beşi çocuk yaşta vefat
etmiştir.
Askeri yaşamındaki başarılarıyla 1888 yılında Yarbaylığa,
1889 yılında da Albaylığa terfi etmiştir.
1893 yılında da Tuğgeneralliğe yükselmiştir. Kolordu komutanlığı
görevine yükselene kadar Edirne’de görev yapmıştır. 1905 yılında Selanik’e
gönderilen Şükrü Paşa, aşırı disiplinliği ve titizliği nedeniyle “Deli Şükrü”
lakabıyla tanınmıştır.
Almanca, İngilizce ve Fransızca bilen Şükrü Paşa, askeriyenin
değişik görevlerinde bulunmuştur. Bu
bağlamda Büyük Türk Matematikçisi Salih Zeki, Şükrü Paşa’nın yetiştirdiği
öğrencilerinden biri olmuştur.
Balkan Savaşında Bulgarlar tarafından kuşatılan Edirne’yi zor
koşullarda 155 gün savunmasıyla “Edirne Müdafi” olarak anılmıştır.
Kurtuluş
umudunu kaybeden Müstahkem Mevki Komutanı Şükrü Paşa, 25 Mart 1913’ün akşamında
düşmanın işine yarayabilecek her çeşit askerî malzemenin kullanılamaz hâle
getirilmesi ve binalarla demiryolu köprüsünün tahrip edilmesi emrini vermiştir.
Hıdırlık
Tabyası’nda bulunan Şükrü Paşa, iki Bulgar subayı ve süvari birliğinin
eşliğinde General Vazof’la birlikte Kıyık Tabyası’nın yanından geçen
Edirne-Karayusuf yoluna giderek Bulgar II. Ordu Komutanı General Nikola
İvanov’la buluşmuştur. 26 Mart 1913 tarihinde Muhasara Kuvvetleri Başkomutanı
General Nikola İvanov’a teslim olmuştur.
Bulgar
Çarı Ferdinand, 27 Mart 1913 tarihinde Meriç Köprüsü’nün girişinde Selimiye
Camii’nin görünebileceği şekilde inşa edilen zafer takından Edirne’ye
girmiştir. Kral Ferdinand aynı gün Şükrü Paşa’yı davet ederek kılıcını iade
etmiştir.
Hâlbuki
Şükrü Paşa teslim olurken Bulgarlara herhangi bir kılıç vermemiştir. Nitekim
Şükrü Paşa’nın verdiği emriyle, teslim olmadan kendisinin kılıcı da dâhil olmak
üzere, bütün subayların kılıçları kırılmıştır. Bu sebeple Kral Ferdinand’ın,
kendi büyüklüğünü göstermeye yönelik propaganda maksadıyla kılıç iadesi
merasimini yapabilmesi için zorlukla sadece bir kılıç bulunabilmiştir.[1]
Şükrü Paşa askerlik döneminde özellik Balkan Savaşı döneminde
olumsuz yaşam koşullarından dolayı siyatik hastalığına yakalanmıştır.
Hastalığının tedavisi için gittiği Bursa kaplıcalarında zatürreeye yakalanmış
ve İstanbul’a dönüşünde 5 Haziran 1916 tarihinde evinde vefat etmiştir.
Edirne’nin tarihi buçuktepe mevkiinde yer alan ve 1913 Balkan
Savaşında önemli rol oynayan Edirne Müdafii Şükrü Paşa ve askerlerinin kenti
savunmak için büyük mücadeleler verdiği tabya “Kıyık Tabya” dır.
"Düşman hatlarımızı geçtikten sonra ölürsem,
kendimi şehit kabul etmiyorum, beni mezara koymayın. Etimi köpekler ve kuşlar
çeke çeke yesinler. Fakat müdafaa hattımız bozulmadan ölürsem, kefenim, lifim,
sabunum çantamdadır. Beni buraya gömünüz" diyen “Edirne Müdafii Şükrü
Paşa’nın adına bu alanda bir anıt yapılması için çalışmalar
başlatılmıştır.
Anıtın ilk temeli 22 Haziran 1984 günü atılmıştır.
Ancak anıt yapı belli bir aşamaya geldiğinde mühendislik hatasından dolayı
çökmüştür.
Yaklaşık 14 yıl boyunca anıt bu durumda bakımsız
kalmıştır. Dönemin askeri komutanları Çetin Erman ve Zafer Özer Paşalar
tarafından anıt yeniden ele alınmış; yeni bir proje çerçevesinde 4 ay içinde
tamamlanarak 27.07.1998 tarihinde açılışı yapılmıştır. 31 Temmuz 1998 tarihinde
Mehmet Şükrü Paşa'nın naaş’ı İstanbul Merkez Efendi Mezarlığı'ndan alınarak
Kıyık Tabya’daki anıt mezara nakledilmiştir.
Anıt-Müze Yerleşkesi, 16 bin m²'lik bölümü Anıt; 3 bin
m²'si oturma grupları ve otopark, 10 bin m²'si de, yeşil alan olarak
düzenlenmiştir.
15 Kasım 2017 tarihinde ziyarete restorasyon
çalışmaları nedeniyle kapatılmıştır. Yaklaşık 7 yıldır kapalı olan bu alanın
ziyaretçilere açılması, şehidine bir dua okumalarına için izin verilmesi adına
restorasyon çalışmaları 15 Aralık 2023 tarihinde başlatılmıştır. Yapılan
çalışmaların bir bölümü tamamlanmış olup 26 Mart 2024 günü düzenlenen “
26 Mart Balkan Şehitlerini anma günü burada yapılmıştır. Ancak alanda
sürdürülen peyzaj çalışmaları devam etmektedir.
Edirne'nin her karış toprağını kanlarıyla sulayarak
bizlere miras bırakan bu şehitlerimizi rahmet ve minnetle anıyorum.
Şükrü Paşa Anıtı ve Balkan Savaşları Müzesi ile ilgili bilgi için tıklayınız.
Ender Bilar- www.enderbilar.com
Kaynakçalar
[1] Alp, İ. (2018). “1912-1913 Balkan Savaşları’nda Edirne’nin Sükûtu ve Yaşanan Faciâlar”, Karadeniz Araştırmaları, XV/60, s.11-12
https://tr.wikipedia.org/wiki/Mehmed_Şükrü_Paşa
Edirne Valiliği
